ΙΩΑΝΝΙΝΑ
Τα Ιωάννινα γνωστά και ως Γιάννενα ή Γιάννινα είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη του νομού Ιωαννίνων και της Ηπείρου με 111.740 κατοίκους (2011).Τα Ιωάννινα εμπεριέχονται στον ΟΤΑ του Δήμου Ιωαννιτών ο οποίος συμπεριλαμβάνει και τα γειτονικά χωριά. Ο κάτοικος ονομάζεται Ιωαννίτης, Ιωαννίτισσα, ή κοινώς Γιαννιώτης και Γιαννιώτισσα.Τα Ιωάννινα βρίσκονται στο βορειοδυτικό κομμάτι της ηπειρωτικής Ελλάδας, στο κέντρο του ομώνυμου λεκανοπεδίου. Είναι μία από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας με πλούσια πολιτιστική παράδοση και σύγχρονες αναπτυξιακές επιχειρήσεις. Η διάνοιξη της Εγνατίας οδού συνδέει οδικά τη δυτική με τη βόρεια και ανατολική Ελλάδα. Στην πόλη υπάρχουν δύο νοσοκομεία (Το Γενικό Κρατικό "Χατζηκώστα" και το "Πανεπιστημιακό Περιφερειακό Δουρούτη"). Στα Ιωάννινα εδρεύει το πανεπηστίμιο Ιωαννίνων, με 14 τμήματα και περίπου 20.000 φοιτητές. Επίσης στα Ιωάννινα φιλοξενούνται και τμήματα του Τ.Ε.Ι. Ηπείρου, με έδρα την Άρτα. Μεταξύ των πολυποίκιλων γεωγραφικών χαρακτηριστικών της περιοχής, ξεχωριστή θέση κατέχει η λίμνη Παμβώτιδα, που παράκειται της πόλης. Άξιο αναφοράς είναι και το νησάκι της λίμνης (νήσος Ιωαννίνων), στο οποίο βρίσκεται μικρός οικισμός και διάφορα μνημεία και αξιοθέατα, όπως η τελευταία κατοικία του Αλή Πασά. Τρία χιλιόμετρα από την πόλη των Ιωαννίνων βρίσκεται το σπήλαιο Περάματος Ιωαννίνων, μήκους 830 μέτρων και εκτάσεως 14.400 τ.μ. Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε από κατοίκους της πόλεως που προσπάθησαν να βρουν καταφύγιο από τους βομβαρδισμούς των ιταλικών αεροπλάνων το 1940.
Τα Γιάννενα κατά την Τουρκοκρατία:Το 1430 οι Οθωμανοί, υπό τον Σινάν Πασά με την είσοδό τους στην πόλη δεσμεύτηκαν με έγγραφη συμφωνία (ορισμός) να γίνουν σεβαστά πολλά προνόμια των κατοίκων, κυρίως περιουσιακά και εκκλησιαστικά. Το 1611 ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος (ή Σκυλόσοφος), πρώην Επίσκοπος Λάρισας ηγήθηκε εκτεταμένης εξέγερσης στην περιοχή. Η εξέγερση όμως καταπνίγηκε από το διοικητή της πόλης Ασλάν Πασά, που ήταν γενίτσαρος ελληνικής καταγωγής. Απόρροια του ξεσηκωμού αυτού ήταν και η κατάργηση των προνομίων. Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου καταστράφηκε και οι μοναχοί θανατώθηκαν. Στη θέση του ανεγέρθηκε το 1618 τζαμί (Ασλάν Τζαμί, σήμερα μουσείο, επί του κάστρου) αφιερωμένο στον Ασλάν Πασά που κατέπνιξε το κίνημα του Διονύσιου. Από την εποχή εκείνη εγκαταστάθηκαν οικογένειες Τούρκων και Εβραίων στο κάστρο της πόλης. Οι εκδιωχθέντες Έλληνες ίδρυσαν νέους οικισμούς για πρώτη φορά έξω από το κάστρo: της Καλούτσιανης, της Σιαράβας, της Καραβατιάς, τα Δυο Αδέλφια, τα Λακώματα κ.α.Παρόλη την αναταραχή, η πόλη επανέκαμψε και οι Γιαννιώτες συνέχισαν τις εμπορικές και χειροτεχνικές τους δραστηριότητες. Οι εμπορικές σχέσεις με σημαντικά κέντρα της Ευρώπης (Βενετία και Λιβόρνο) ήταν έντονες, όπου έμποροι από τα Ιωάννινα ίδρυαν εμπορικούς και τραπεζικούς οίκους.Ταυτόχρονα, διατηρούσαν την επαφή τους με την πατρίδα και χρηματοδοτούσαν την κατασκευή εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Αυτοί οι έμποροι υπήρξαν και οι πιο σημαντικοί εθνικοί ευεργέτες.
Τα Ιωάννινα στο απόγειο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού:Η σημαντικότατη πνευματική και εκπαιδευτική δραστηριότητα την εποχή εκείνη ήταν απόρροια της οικονομικής ευημερίας που η πόλη γνώρισε.Τα Ιωάννινα αποτέλεσαν το σημαντικότερο κέντρο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού μαζί με την Κωνσταντινούπολη είναι τα κέντρα του απόδημου Ελληνισμού στη Βιέννη και στο Βουκουρέστι.Ιωαννίτες ήταν οι ιδρυτές και των τεσσάρων ελληνικών τυπογραφείων της Βενετίας: του Νικολάου Γλυκύ,Ανδρέα Ιουλιανού,Νικολάου Σάρου και Δημητρίου Θεοδοσίου.Στον 17ο και 18ο αιώνα χτίστηκαν πολλες σχολές: η Επιφανείου το 1647,η Μπαλάνειος το 1676,η Μαρούτσιος το 1742,η Καπλάνειος τo 1805 και αργότερα η Ζωσιμαία Σχολή το 1828 και άλλες.Οι σχολές αυτές αποτέλεσαν σημαντικά κέντρα στην ανάπτυξη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.Η Μπαλάνειος ιδρύθηκε από τον Μπαλάνο Βασιλόπουλο, (1684-1760) με χρήματα του ευεργέτη Μάνου Γκιούμα.Εδώ δίδαξαν σημαντικές προσωπικότητες του Ελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο Βησαρρίων Μακρής (1675-1683), ο ιερέας Γεώργιος Σουγδουρής (1683-1714),ο ιερέας Αναστάσιος Παπαβασιλείου (1715 -?),ο ιερομόναχος Μεθόδιος Ανθρακίτης (1715-?),ο μαθητής του Αθανάσιος Ψαλίδας (1767-1829),ο μαθητής αυτού Ιωάννης Βηλαράς (1771-1823) και ο Κοσμάς Βαλάνος (1731-1808),γιος του Μπαλάνου Βασιλόπουλου.Ο Αθανάσιος Ψαλίδας με τη σειρά του ίδρυσε την Καπλάνειο Σχολή με χρήματα που δωρήθηκαν από τον πλούσιο έμπορο Ζώη Καπλάνη από τη Ρωσία.Ο Ψαλίδας εξόπλισε την Καπλάνειο με αξιόλογη βιβλιοθήκη και με εξοπλισμό πειραματικής φυσικής και χημείας που προκάλεσε την περιέργεια και καχυποψία του Αλή Πασά.Η Καπλάνειος λειτούργησε έως το 1820,όταν τα Σουλτανικά στρατεύματα μπήκαν στα Ιωάννινα.Στα Ιωάννινα φοίτησε και ο κληρικός και λόγιος Νεόφυτος Δούκας. Τα σχολεία αυτά συνέχισαν τη Βυζαντινή παράδοση και συνέβαλαν αποφασιστικά στην αφύπνιση των υπόδουλων Ελλήνων.Το 1789 η πόλη έγινε έδρα της περιοχής (πασαλίκι) που ήλεγχε ο Αλή Πασάς,μουσουλμάνος αλβανικής καταγωγής από το Τεπελένι,ο οποίος είχε υπό τον έλεγχό του όλη την περιοχή της βορειοδυτικής Ελλάδας,την Θεσσαλία,τμήμα της Εύβοιας και την Πελοπόννησο.Κατά το διάστημα αυτό η πόλη γνώρισε το απόγειο της ακμής της.Από τότε έχει μείνει γνωστή η έκφραση ότι τα Ιωάννινα είναι «πρώτα στα άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα».Ο Νεόφυτος Δούκας,λόγιος και κληρικός της εποχής, με υπέρογκο έργο, αναφέρει χαρακτηριστικά, με μια μικρή δόση υπερβολής:
Όσοι εχρημάτισαν Έλληνες συγγραφείς υπήρξαν ή Ιωαννίται ή μαθηταί της των Ιωαννίνων σχολής
Το έτος που ξέσπασε η Επανάσταση (1821),ο Σουλτάνος Σελίμ ΙΙΙ στην Κωνσταντινούπολη,θορυβημένος από την συνεχώς αυξανόμενη επιρροή του Αλή πασά και από πληροφορίες για πιθανή απόσχισή του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, διέταξε τον αποκεφαλισμό του για προδοσία ενάντια στην Υψηλή Πύλη.Δυο χρόνια αργότερα δολοφονήθηκε από αξιωματούχους του Σουλτάνου στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων,όπου κατέφυγε για να αποφύγει τη θανατική καταδίκη.Στο Ίτς Καλέ, την ακρόπολη του κάστρου, υπάρχουν τα ερείπια του σεραγιού του Αλή Πασά, που καταστράφηκε από τον Οθωμανικό στρατό,το Φετίχιε τζαμί κτισμένο το 1597,η μαρμάρινη βάση του τάφου του Αλή Πασά,κάποια διασωζώμενα παλιά τουρκικά κτίσματα,κυρίως μαγειρεία,πύργοι φρουρών,πυριδιταποθήκες,σταύλοι αλόγων και κάποια κανόνια από αυτά που ήταν τοποθετημένα γύρω από το φρούριο.Σώζεται επίσης ένας πύργος των Νορμανδών που είχε ενσωματωθεί με το σεράϊ του Αλή Πασά.Το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων κτίστηκε το 1918 πάνω στο θησαυροφυλάκιο του Αλή Πασά.
Μετά την Επανάσταση του 1821:Το 1828 ιδρύεται η Ζωσιμαία Σχολή με χορηγία των αδελφών Ζωσιμά σε περίοδο δύσκολη για την πόλη.Τα Ιωάννινα δεν περιήλθαν εντός της επικράτειας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους (1832).Το 1869 μεγάλο μέρος της πόλης καταστράφηκε από πυρκαγιά,όμως ανακατασκευάστηκε γρήγορα.Ειδικά η αγορά κατασκευάστηκε με σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Χολτς,γενικό υπήρξε και το ενδιαφέρον των απόδημων Γιαννιωτών που συνέβαλλαν στη χρηματοδότηση για την ανέγερση πολλών ναών (Αγίου Νικολάου, Αγίας Μαρίνας κ.α.),σχολείων και άλλων κοινωφελών ιδρυμάτων.Στις 21 Φεβρουαρίου 1913 τα Ιωάννινα απελευθερώθηκαν κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και ενσωματώθηκαν στο Ελληνικό Κράτος.Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (1922) και την ανταλλαγή των πληθυσμών,οι περισσότερες τούρκικες οικογένειες αποχώρησαν για την Τουρκία και ταυτόχρονα υποδέχτηκε αρκετούς πρόσφυγες.Το 1943, κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής,σχεδόν το σύνολο της Εβραϊκής κοινότητας της πόλης (Ρωμανιώτες), εστάλησαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία και τη Γερμανία,από τους οποίους ελάχιστοι επέστρεψαν.Διατηρείται η Εβραϊκή Συναγωγή Ιωαννίνων.Από τα Ιωάννινα ήταν και ο επίσκοπος Διονύσιος ο Φιλόσοφος,που υπήρξε αρχηγός σε ένα από τα σημαντικότερα επαναστατικά κινήματα στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.Αργότερα ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος ονομάστηκε Σκυλόσοφος εξαιτίας των συνεπειών του αποτυχημένου κινήματος του εναντίον των Τούρκων.Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο στα Ιωάννινα,ενώ κατέπνιξαν και το κίνημα του.Παρά την αποτυχία του,κατάφερε να ξεσηκώσει πολλούς κατοίκους της υπαίθρου εναντίον των Οθωμανών.
Τα Γιάννενα κατά την Τουρκοκρατία:Το 1430 οι Οθωμανοί, υπό τον Σινάν Πασά με την είσοδό τους στην πόλη δεσμεύτηκαν με έγγραφη συμφωνία (ορισμός) να γίνουν σεβαστά πολλά προνόμια των κατοίκων, κυρίως περιουσιακά και εκκλησιαστικά. Το 1611 ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος (ή Σκυλόσοφος), πρώην Επίσκοπος Λάρισας ηγήθηκε εκτεταμένης εξέγερσης στην περιοχή. Η εξέγερση όμως καταπνίγηκε από το διοικητή της πόλης Ασλάν Πασά, που ήταν γενίτσαρος ελληνικής καταγωγής. Απόρροια του ξεσηκωμού αυτού ήταν και η κατάργηση των προνομίων. Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου καταστράφηκε και οι μοναχοί θανατώθηκαν. Στη θέση του ανεγέρθηκε το 1618 τζαμί (Ασλάν Τζαμί, σήμερα μουσείο, επί του κάστρου) αφιερωμένο στον Ασλάν Πασά που κατέπνιξε το κίνημα του Διονύσιου. Από την εποχή εκείνη εγκαταστάθηκαν οικογένειες Τούρκων και Εβραίων στο κάστρο της πόλης. Οι εκδιωχθέντες Έλληνες ίδρυσαν νέους οικισμούς για πρώτη φορά έξω από το κάστρo: της Καλούτσιανης, της Σιαράβας, της Καραβατιάς, τα Δυο Αδέλφια, τα Λακώματα κ.α.Παρόλη την αναταραχή, η πόλη επανέκαμψε και οι Γιαννιώτες συνέχισαν τις εμπορικές και χειροτεχνικές τους δραστηριότητες. Οι εμπορικές σχέσεις με σημαντικά κέντρα της Ευρώπης (Βενετία και Λιβόρνο) ήταν έντονες, όπου έμποροι από τα Ιωάννινα ίδρυαν εμπορικούς και τραπεζικούς οίκους.Ταυτόχρονα, διατηρούσαν την επαφή τους με την πατρίδα και χρηματοδοτούσαν την κατασκευή εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Αυτοί οι έμποροι υπήρξαν και οι πιο σημαντικοί εθνικοί ευεργέτες.
Τα Ιωάννινα στο απόγειο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού:Η σημαντικότατη πνευματική και εκπαιδευτική δραστηριότητα την εποχή εκείνη ήταν απόρροια της οικονομικής ευημερίας που η πόλη γνώρισε.Τα Ιωάννινα αποτέλεσαν το σημαντικότερο κέντρο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού μαζί με την Κωνσταντινούπολη είναι τα κέντρα του απόδημου Ελληνισμού στη Βιέννη και στο Βουκουρέστι.Ιωαννίτες ήταν οι ιδρυτές και των τεσσάρων ελληνικών τυπογραφείων της Βενετίας: του Νικολάου Γλυκύ,Ανδρέα Ιουλιανού,Νικολάου Σάρου και Δημητρίου Θεοδοσίου.Στον 17ο και 18ο αιώνα χτίστηκαν πολλες σχολές: η Επιφανείου το 1647,η Μπαλάνειος το 1676,η Μαρούτσιος το 1742,η Καπλάνειος τo 1805 και αργότερα η Ζωσιμαία Σχολή το 1828 και άλλες.Οι σχολές αυτές αποτέλεσαν σημαντικά κέντρα στην ανάπτυξη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.Η Μπαλάνειος ιδρύθηκε από τον Μπαλάνο Βασιλόπουλο, (1684-1760) με χρήματα του ευεργέτη Μάνου Γκιούμα.Εδώ δίδαξαν σημαντικές προσωπικότητες του Ελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο Βησαρρίων Μακρής (1675-1683), ο ιερέας Γεώργιος Σουγδουρής (1683-1714),ο ιερέας Αναστάσιος Παπαβασιλείου (1715 -?),ο ιερομόναχος Μεθόδιος Ανθρακίτης (1715-?),ο μαθητής του Αθανάσιος Ψαλίδας (1767-1829),ο μαθητής αυτού Ιωάννης Βηλαράς (1771-1823) και ο Κοσμάς Βαλάνος (1731-1808),γιος του Μπαλάνου Βασιλόπουλου.Ο Αθανάσιος Ψαλίδας με τη σειρά του ίδρυσε την Καπλάνειο Σχολή με χρήματα που δωρήθηκαν από τον πλούσιο έμπορο Ζώη Καπλάνη από τη Ρωσία.Ο Ψαλίδας εξόπλισε την Καπλάνειο με αξιόλογη βιβλιοθήκη και με εξοπλισμό πειραματικής φυσικής και χημείας που προκάλεσε την περιέργεια και καχυποψία του Αλή Πασά.Η Καπλάνειος λειτούργησε έως το 1820,όταν τα Σουλτανικά στρατεύματα μπήκαν στα Ιωάννινα.Στα Ιωάννινα φοίτησε και ο κληρικός και λόγιος Νεόφυτος Δούκας. Τα σχολεία αυτά συνέχισαν τη Βυζαντινή παράδοση και συνέβαλαν αποφασιστικά στην αφύπνιση των υπόδουλων Ελλήνων.Το 1789 η πόλη έγινε έδρα της περιοχής (πασαλίκι) που ήλεγχε ο Αλή Πασάς,μουσουλμάνος αλβανικής καταγωγής από το Τεπελένι,ο οποίος είχε υπό τον έλεγχό του όλη την περιοχή της βορειοδυτικής Ελλάδας,την Θεσσαλία,τμήμα της Εύβοιας και την Πελοπόννησο.Κατά το διάστημα αυτό η πόλη γνώρισε το απόγειο της ακμής της.Από τότε έχει μείνει γνωστή η έκφραση ότι τα Ιωάννινα είναι «πρώτα στα άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα».Ο Νεόφυτος Δούκας,λόγιος και κληρικός της εποχής, με υπέρογκο έργο, αναφέρει χαρακτηριστικά, με μια μικρή δόση υπερβολής:
Όσοι εχρημάτισαν Έλληνες συγγραφείς υπήρξαν ή Ιωαννίται ή μαθηταί της των Ιωαννίνων σχολής
Το έτος που ξέσπασε η Επανάσταση (1821),ο Σουλτάνος Σελίμ ΙΙΙ στην Κωνσταντινούπολη,θορυβημένος από την συνεχώς αυξανόμενη επιρροή του Αλή πασά και από πληροφορίες για πιθανή απόσχισή του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, διέταξε τον αποκεφαλισμό του για προδοσία ενάντια στην Υψηλή Πύλη.Δυο χρόνια αργότερα δολοφονήθηκε από αξιωματούχους του Σουλτάνου στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων,όπου κατέφυγε για να αποφύγει τη θανατική καταδίκη.Στο Ίτς Καλέ, την ακρόπολη του κάστρου, υπάρχουν τα ερείπια του σεραγιού του Αλή Πασά, που καταστράφηκε από τον Οθωμανικό στρατό,το Φετίχιε τζαμί κτισμένο το 1597,η μαρμάρινη βάση του τάφου του Αλή Πασά,κάποια διασωζώμενα παλιά τουρκικά κτίσματα,κυρίως μαγειρεία,πύργοι φρουρών,πυριδιταποθήκες,σταύλοι αλόγων και κάποια κανόνια από αυτά που ήταν τοποθετημένα γύρω από το φρούριο.Σώζεται επίσης ένας πύργος των Νορμανδών που είχε ενσωματωθεί με το σεράϊ του Αλή Πασά.Το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων κτίστηκε το 1918 πάνω στο θησαυροφυλάκιο του Αλή Πασά.
Μετά την Επανάσταση του 1821:Το 1828 ιδρύεται η Ζωσιμαία Σχολή με χορηγία των αδελφών Ζωσιμά σε περίοδο δύσκολη για την πόλη.Τα Ιωάννινα δεν περιήλθαν εντός της επικράτειας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους (1832).Το 1869 μεγάλο μέρος της πόλης καταστράφηκε από πυρκαγιά,όμως ανακατασκευάστηκε γρήγορα.Ειδικά η αγορά κατασκευάστηκε με σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Χολτς,γενικό υπήρξε και το ενδιαφέρον των απόδημων Γιαννιωτών που συνέβαλλαν στη χρηματοδότηση για την ανέγερση πολλών ναών (Αγίου Νικολάου, Αγίας Μαρίνας κ.α.),σχολείων και άλλων κοινωφελών ιδρυμάτων.Στις 21 Φεβρουαρίου 1913 τα Ιωάννινα απελευθερώθηκαν κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και ενσωματώθηκαν στο Ελληνικό Κράτος.Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (1922) και την ανταλλαγή των πληθυσμών,οι περισσότερες τούρκικες οικογένειες αποχώρησαν για την Τουρκία και ταυτόχρονα υποδέχτηκε αρκετούς πρόσφυγες.Το 1943, κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής,σχεδόν το σύνολο της Εβραϊκής κοινότητας της πόλης (Ρωμανιώτες), εστάλησαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία και τη Γερμανία,από τους οποίους ελάχιστοι επέστρεψαν.Διατηρείται η Εβραϊκή Συναγωγή Ιωαννίνων.Από τα Ιωάννινα ήταν και ο επίσκοπος Διονύσιος ο Φιλόσοφος,που υπήρξε αρχηγός σε ένα από τα σημαντικότερα επαναστατικά κινήματα στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.Αργότερα ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος ονομάστηκε Σκυλόσοφος εξαιτίας των συνεπειών του αποτυχημένου κινήματος του εναντίον των Τούρκων.Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο στα Ιωάννινα,ενώ κατέπνιξαν και το κίνημα του.Παρά την αποτυχία του,κατάφερε να ξεσηκώσει πολλούς κατοίκους της υπαίθρου εναντίον των Οθωμανών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου